Bir ürünü talep ederken en önemli kriterlerimizden biri tartışmasız fiyattır. Peki fiyatlar değiştikçe ürüne olan talebimiz de aynı oranda artar veya azalır mı? Eğer ki bir malın fiyatı %50 arttığında bizim o mala olan talebimiz de %50 oranında düşüyorsa bu mala ilişkin talebin fiyat esnekliğine “birim esneklik” denir. Ancak aynı fiyat değişiminde talep %50’den daha az düşüyorsa, talep esnek değildir. Oysaki talepteki değişim %50’den büyükse talep esnek anlamına gelmektedir. Aşağıdaki örnekler durumu netleştirecek merak etmeyin.
Benzin almak için akaryakıt istasyonuna gittiniz diyelim. Benzinin litresi 20 TL imiş, 30 litre benzin aldınız, istasyondan 600 TL ödeyip ayrıldınız. Fakat daha 1 hafta geçmeden benzinin litresinin 30 TL’ye yükseldiğine şahit oldunuz diyelim. Yani fiyatta %50’lik bir artış gerçekleşmiş durumda. Ama siz artık 30 litre değil sadece 20 litre benzin alabileceğinizi hesapladınız. Yalnız farkındaysanız talep miktarınız 30 litreden 20 litreye düşmüş durumda. Yani talebinizdeki değişim aslında %33 kadar. Dolayısıyla şunu söyleyebiliriz, her ne kadar fiyat %50 yükselmiş olsa da sizin benzine olan talebiniz ancak %33 azalmış. Yani bu ürünün fiyatı esnek değildir. Bir diğer deyişle malın fiyatı değiştikçe sizin bu mala olan talebiniz daha düşük bir oranda değişmiştir.
Basitçe fiyat ne olursa olsun satın almaktan vazgeçemeyeceğiniz ürünleri düşünün. Sigara bağımlısı iseniz sigara, çocuk okutuyorsanız okul fiyatları, hastalıklarla boğuşuyorsanız özel sağlık sigortası primleri, ekmek, su gibi ikamesi olmayan temel yaşam ürünleri fiyatın esnek olmadığı cinsten mallardır. Ya da ayda yılda bir aldığımız için bütçemizi çok derinden sarsmayan bu nedenle de fiyat değişimini çok önemsemediğimiz ürünlerin de fiyat esnekliği düşük olur. Buna verilebilecek en iyi örnek eve alınan baharatlar olabilir, öyle ya bir eve ne kadar zamanda bir kimyon alınır ki? Yukarıdaki benzin örneğinde ürünün fiyatına kısa vadede tepki gösteremesek de uzun vadede elektrikli ya da hibrit araç kullanımına yönelerek benzine olan talebimizi kısma yoluna gidebiliriz. Ancak yine de kısa vadede bu tür ürünlerin fiyatı esnek değildir diyebiliriz. Öte yandan beyaz eşya, otomobil, cep telefonu, güneş gözlüğü gibi lüks tüketim ürünlerine olan talep fiyattan bariz bir şekilde etkilenir. Kısa bir örnek vermek gerekirse, otomobil fiyatları %70 oranında artsa sizin otomobile olan talebiniz %100 oranında azalabilir. Yani 1 otomobil alma niyetiniz varken bir anda niyetiniz araba almama yönünde değişebilir 🙂